काठमाडाैँ । हिरासतमा रहेका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) का सभापति रवि लामिछानेको एक फोटो बुधबार राती सार्वजनिक भएको छ। एमालेका नेताहरूको मोबाइलमा छ्यापछ्याप्ती भएको उक्त फोटो जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्कीको रवि रहेको हिरासत कै हो ।
सिधाकुराले गरेको स्वतन्त्र अनुसन्धानले पनि उक्त फोटो कास्की हिरासतकै रहेको कुरालाई पुष्टि गर्छ । त्यो हामी यो स्टोरीमा खुलाउने छौँ । फोटो सार्वजनिक भएको केही मिनेटमै सिधाकुराले कास्की प्रहरी प्रमुख एसपी श्यामबाबु ओलियालाई पटक पटक फोन गरेर जानकारी माग गरेको थियो । तर, उनी सिधाकुरासँग बोल्न तयार भएनन् ।
६० दिन देखि प्रहरी हिरासतमा रहेका आफ्ना सभापतिको हिरासत भित्रको फोटो सामाजिक सञ्जाल र अर्को दलको नेताहरूको मोबाइलमा छ्यापछ्याप्ती भएको देखेपछि रास्वपाका नेताहरूले आपत्ति जनाएका छन् ।
पार्टी सभापति हिरासत भित्रै असुरक्षित रहेको सो पार्टीका सहकोषाध्यक्ष दीपक बोहोराले बताए । हिरासत भित्रको फोटो बाहिरिए पछि सामाजिक सञ्जालमा रविका शुभचिन्तकले उनको सुरक्षामा राज्य संवेदनसिल नभएको भन्दै आलोचना गरिरहेका छन् । बिहीबार बिहानै उक्त फोटो आफूले खिचेको चिकित्सक एवम् सामाजिक अभियन्ता निकोलस भुसालले स्वीकार गरेका छन् ।
यो कुराको अझै पुष्टि भइसकेको छैन् । तर, यो घटनाले कास्की प्रहरीले हिरासतमा रहेका मानिसहरुकाे गाेपनियता र मानवअधिकार सुरक्षामा गरेको हेलचेक्र्याइँ भने उदाङ्गो भएको छ। कुनै पनि प्रहरी हिरासतमा रहेका व्यक्तिको फोटो वा भिडियो सार्वजनिक हुनु गम्भिर सुरक्षा हेलचेक्र्याइँ हो ।
रविको फोटो कसरी बाहिरियो ?
राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) का दुई जना नेताहरूलाई बुधबार साँझ एकै साथ ति फोटोहरू ह्वाट्स एपमा आएका थिए। एमालेका प्रदेश स्तरीय नेताहरूले पठाएका ति फोटोहरू पाएपछि रास्वपाका नेताहरूले पहिले फोटोको सत्यता जाँच गरेका थिए । रविका स्वकीय सचिव अविनाश आचार्यले ति फोटोहरु हेरेका थिए।
हिरासतमा रवि सुतेको खाट, सिरक, तन्ना, रविले लगाएको टोपी, रविको खाटको छेउमा रहेको टेबलमा भएको पुस्तक र चियाका बट्टाहरू हेरेर अविनाशले उक्त तस्विर रहेकै रहेको पुष्टि गरेका थिए।
‘सामाजिक सञ्जालमा चर्चा भएको टेबलको किताब ‘आर्ट अफ वार’ र आर्ट अफ रेभुलेसन्सको हो’ अविनाश आचार्यले सिधाकुरासँग भने ।
प्रहरी कार्यालय भित्रको सिसिटिभी तस्वीर कसरी खिचियो ?
यसका लागि जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्कीको कार्यालय र हिरासतको संरचना एवम् प्रहरीको नियम बुझ्नु जरुरी हुन्छ। जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्कीको मूल गेटको दायाँतर्फ एउटा चेकजाँच कक्ष छ। सो कक्षमा हिरासतमा रहेका मान्छे भेट्ने समय तोकिएको छ । हिरासतमा मान्छे भेट्न जाने जो कोहीले त्यहाँ पुगेर हिरासतमा रहेका मान्छेको नातासहित आफ्नो पुरा परिचय खुलाउनु पर्छ । नाता, वतन र विवरण टिपाएपछि प्रहरीले मोबाइल लगायतमा डिभाइस माग्छन् ।
पुरा शरिर खानतलासी गरेर हिरासत कक्ष अनुसारको पास, भेट गर्न पुगेकालाई दिइन्छ । त्यसपछि प्रहरी कार्यालयमा रहेको घुमाउने घरको प्रतिक्षालयमा भेट गर्न जानेहरुलाई राखिन्छ। चेकजाँच कक्षमा कुन प्रयोजनका लागि कहाँ जाने हो भन्ने स्पष्ट खुलाएपछि सोही कक्षको प्रवेश पास लिएपछि मात्रै त्यहाँबाट अन्त जान मिल्छ । हिरासतमा रवि लामिछानेलाई भेटेकाहरुकाअनुसार उनलाई भेट्न जानेले १५ नम्बरको पास लिनुपर्छ । अब १५ नम्बर पास लगाएको मानिस क्यान्टिनमा चिया पिउन जान समेत पाउँदैन ।
भेट गर्ने मानिसलाई त्यसपछि घुमाउने घरको प्रतिक्षालयबाट सिधै हिरासततर्फ लगिन्छ । जुन प्रहरी कार्यालयको मूख्य भवनको बाँया पश्चिमतर्फ छ। त्यहाँ पुगेपछि पुनः मेटल डिटेक्टरले भेट्न आएका मानिसको जाँच गरिन्छ । प्रहरी अधिकारीले भेट्न आएकाको विवरण र हिरासतमा रहेको व्यक्तिको नाता खुलाउन माग गर्छ । त्यसपछि बल्ल प्रहरीले हिरासतमा रहेका मानिसलाई भेटाउँछ ।
यो प्रक्रियासम्म पुग्दा कुनै पनि सर्वसाधारणले प्रहरी कार्यालयको सिसिटिभी फुटेज देखिने कोठामा प्रवेश गर्नै पर्दैन । तर २०८१ मंसिर २९ गते दिउँसो ३ बजेर ५८ मिनेट १७ सेकेन्टमा रवि लामिछाने प्रहरी हिरातमा सुतिरहेको फोटो खिचिएको छ। उक्त फोटो निकोलस भुसालले आफूले खिचेको दाबी गरेका छन् ।
कहाँ छ कास्की प्रहरीको कन्ट्रोल रुम ?
जिल्ला प्रहरीका कार्यालयको घुमाउने घरको ठिक पश्चिममा प्रहरीको कन्ट्रोल रुम छ । सो कोठाबाट कास्कीको सुरक्षा अवस्थाबारे सर्वसाधारणबाट आएका फोन तथा सूचना संकलन गर्न प्रहरीहरु खटिएका हुन्छन् । सो कक्षको ढोकाबाट छिर्दा ढोकाको माथि (टोउकोमाथि) नै मनिटर राखिएको छ ।
मनिटरमा कास्की प्रहरी हिरासतसहितका सबै कक्षमा जोडिएको सीसीटीभी क्यामेराको भिडियोहरु आउँछन् । स्रोतकाअनुसार त्यहाँ प्रहरी कार्यालयका २५ वटा सीसीटिभीका फुटेजहरु देखिन्छन् ।रविलाई निगरानी गरिरहेको ‘क्याम वान’ सीसी क्यामेराको फोटो बाहिरिएको छ।
प्रहरीमाथि गम्भिर प्रश्न
अब कोही ब्यक्ति मोबाइल बोकेर सिसिटिभी क्यामेराको दृष्य देखिने कन्ट्रोल रुममा कसरी पुग्न सक्छ ? पुगिहाले पनि मोबाइल निकालेर रवि लामिछानेको मात्रै फोटो खिचेर ल्याउन कसरी सम्भव हुन्छ ? किनकी उक्त स्कृनमा रवि लामिछानेको मात्र होइन, प्रहरी कार्यालयभित्रका सबै क्यामेराको दृष्य एकैसाथ देखिएको हुन्छ।
एउटा मात्रै दृष्य हेर्न कन्ट्रोल रुमका कुनै प्रहरी अधिकारीले खास भिडियोलाई 'जुम' गरिदिनु पर्छ । त्यो गर्न प्रहरी कर्मचारीलाई कार्यालय प्रमुख वा डिउटी अधिकृतको (एसपी) को आदेश चाहिन्छ की चाहिँदैन ?
यदि कसैले सहयोग गरेको होइन भने पनि उनीहरुकै अघि मोबाइलले सिसिटिभीको अत्यन्त गोपनीय दृष्य कैद गरिरहँदा प्रहरीको भूमिका के हुन्छ ?
निकोलसलाई कारबाहीको चेतावनी ?
आफ्नो सुरक्षा हेलचेक्रयांई बाहिरिएपछि कास्की प्रहरी दबाबमा परेको छ । हिरासतको तस्विरलाई लिएर चौतर्फी आलोचना भएपछि बिहिबार दिउँसो कास्की प्रहरीले अनुसन्धान प्रभावित पार्न उक्त तस्विर सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट भएको दाबी गर्दै आफ्नो बचाउ गरेको छ । कास्की प्रहरीका सूचना अधिकारी बसन्तकुमार शर्माले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भुसाललाई साइबर अपराधमा कारबाही गर्ने चेतावनी दिएको छ।
‘तथ्यपूर्ण अनुसन्धानलाई नकारात्मक प्रभाव पार्नेगरी डा निकोलस भुसालको फेसबुक पेजबाट प्रकाशित भइ प्रहरीको व्यवसायिकतामा आँच आउने गरी सामाजिक सञ्जालमा सम्प्रेषण भएको तस्विरप्रति कार्यालयको गम्भिर ध्यानाकर्षण भएको छ’ कास्की प्रहरीले भनेको छ ।
विज्ञप्तिमा प्रहरीले आफ्नो कमजोरी र हेलचेक्याईंबारे भने केही उल्लेख गरेको छैन । उल्टै, रविको तस्विर सार्वजनिक गर्नेहरुलाई साइबर अपराधमा कारबाही गर्ने चेतावनी दिएको छ ।
‘सूचनाको हक सम्बन्धि ऐन २०६४ मा भएको व्यवस्थाबमोजिम अपराध अनुसन्धान, तहकिकात तथा अभियोजनमा गोपनीयता कायम गर्नु पर्ने व्यवस्था र साइबर र प्रचलित साइबर अपराध सम्बन्धि कानुनलाई उल्लंघन गरी अनाधिकृत रुपमा सामाग्री प्रकाशित तथा प्रशारण गर्ने कार्यमा संलग्न जो कोहीलाई अनुसन्धान तथा कारबाही गरिनेछ,’ प्रहरीको विज्ञप्तिमा भनिएको छ।
प्रहरीको लापरबाही !
हिरासत भित्रको रविको फोटो सार्वजनिक हुनु गम्भिर विषय भएकाे एक पूर्व प्रहरी अधिकारी बताउँछन् । हाइप्रोफाइल व्यक्ति अनुसन्धानमा रहेको विषयमा हुने सार्वजनिक चासो जायज भएपनि हिरासतको फोटो सार्वजनिक हुनु विक्षिप्त अवस्था रहेको ति अधिकारीले बताए । ‘यो फोटो बाहिरियो मात्रै होइन। साँच्चिकैको दमन र प्रतिशोध नै हो,’ ति पूर्व प्रहरी अधिकारीले सिधाकुरासँग भने ।
यो कार्य बाहिरबाट गएका कुनै एक व्यक्तिले चाहेर मात्रै सम्भव नहुने भन्दै पूर्व प्रहरी अधिकारीहरुले यसलाई प्रहरी प्रमुख र सरकारको अपराधको संज्ञा दिए । यो कार्य सिसिटिभी जडान सम्बन्धि कार्यविधि २०७५ संशोधन सहितको व्यवस्था विपरितको काम भएको भन्दै जिल्ला प्रहरीका कार्यालय कास्कीका प्रमुख र संलग्न अधिकारीहरु माथि कारबाही गर्न उनीहरुको सुझाव छ।
पुस ४, २०८१ ०३:४५ मा प्रकाशित
