काठमाडाैँ : १० नेपाली विद्यार्थीहरूको समेत ज्यान जानेगरि अक्टोबर ७ मा इजरायलमाथि आक्रमण गरेपछि प्यालेस्टाइनको लडाकु समुह हमासको विश्वभर चर्चा भैरहेको छ ।
प्यालेस्टाइनको गाजा क्षेत्रमा शासन गरिरहेको हमासले अहिले विश्वमै सैन्य शक्तिमा पावरफूल मध्ये एक दाबी गरिने इजरायललाई आकाश, जमिन र पानीबाट एक साथ आक्रमण गरेपछि हमास के हो रु र यसका लिडर को छन् रु भन्ने धेरैको जिज्ञासा छ ।
यही जिज्ञासा मेटाउन बीबीसी र अलजजिराको सहयोगमा यो सामाग्री तयार पारिएको छ ।
के हो हमास ?
हमास एउटा प्यालेस्टिनी इस्लामवादी लडाकु समूह हो । सन् २००७ देखि गाजा स्ट्रिपमा हमासको शासन चलिरहेको छ । गाजाको शासनमा आएका देखि कैयौँ पटक इजरायलमाथि आक्रमण गरिरहेको छ । कारण, हमासले इजरायललाई विनाश गर्ने शपथ लिएको छ ।
इजरायल, संयुक्त राज्य अमेरिका, युरोपेली सङ्घ र यूकेका साथै विभिन्न मुलुक समग्रमा हमासलाई आतङ्कवादी समूह भन्छन् ।
हमासलाई इरानले सघाउँदै आएको छ । उसले सो समूहलाई आर्थिक सहायता उपलब्ध गराउनुका साथै अस्त्र तथा प्रशिक्षण दिँदै आएको छ ।
हमासका ‘लिडर’हरु ?
इजरायलसँग वर्षौँदेखि लडिरहेको हमासमा केही मास्टरमाइन्ड लिडर छन् जो सञ्चारमाध्यममा सार्वजनिक हुँदा मुखौटो मात्रै देखिन्छन् । उनीहरू अधिकांश इजरायलको मस्ट वान्टेड सूचीमा छन् । अब हमासका प्रख्यात नेता र हमासको सैन्य ब्रिगेडका कमान्डरबारे चर्चा गरौँ ।
मोहम्मद डेफ (दाइफ)
मोहम्मद डेफ हमास लडाकुहरूलाई गाजाबाट इजरायलमा प्रवेश गर्न मिल्ने सुरुङ निर्माण गर्ने इन्जिनियर मानिन्छन् ।
आफूलाई अबु खालिद अर्थात अल डेफ भन्न रुचाउने उनको पूरा नाम मोहम्मद दैयब एल–मसरी हो ।
सन् १९६५ मा गाजामा जन्मिएका उनले सन् २०२० देखि हमासको सैन्य सङ्गठन इज्ज अल–दिनअल–कसम ब्रिगेडको नेतृत्व गरिरहेका छन् । उनकै नेतृत्वमा हमासले धेरै पटक इजरायलमाथि आक्रमण गरिरहेको छ
प्यालेस्टिनीहरू उनलाई सफल योजनाकार मान्छन् भने इजरायलीहरु मृत्युका मान्छे भनेर चिन्छन् ।
उनले गाजाको स्लामिक विश्वविद्यालयबाट जीवविज्ञानमा स्नातक गरेका छन् । नाटक घरमा अभिनयमा रुचि भएका उनले सुरुमा कलाकारहरूको एउटा समूह गठन गरेका थिए । त्यहीबाट हमासको स्थापनासँगै दाइफ हमासमा लागे ।
उनलाई सन् १९८९ मा इजरायले पक्राउ गरि १६ महिना जेल हालेको थियो । उनी जेलमा रहेका समयमा इजरायली सैनिकहरूलाई समाउने हमास भन्दा भिन्न अभियान सुरु गर्ने प्रतिबद्धता जनाए र रिहा भए । जसअनुसार उनले अल–कसम ब्रिगेड गठन गरे । तर उनी थुनामुक्त भएपछि उनी सहितका नेताहरूको नेतृत्वमा इज्ज अल–दिन अल–कसम ब्रिगेड देखा पर्यो ।
त्यसपछि उनले गाजाबाट इजरायल प्रवेश सुरुङको परिकल्पना गरे । सुरुङमार्गसँगै हवाई मार्गबाट रकेट हान्ने रणनीति पनि उनकै थियो ।
उनी माथिका सबैभन्दा गम्भीर आरोपहरूमा हमासका एक जना बम निर्माता मारिएपछि बदलामा ५० जना इजरायली मारिने गरी बम आक्रमण गरेको छ । इजरायलले बारम्बार दाइफलाई मार्ने कोसिस गरे पनि सफल हुन सकेको छैन । दाइफलाई सिध्याउन इजरायलले कम्तीमा सात प्रयास गरेको बताइन्छ ।
उनलाई सन् २००० मा पनि इजरायलले पक्राउ गरेको थियो । तर जेल भित्रैको एउटा विद्रोहमा उनी उम्किएको बिबिसीले जनाएको छ ।
त्यसपछि उनी हरेक रात फरक फरक स्थानमा बस्ने गरेका छन् भने उनी सार्वजनिकरूपमै कतै देखिँदैनन् । बिबिसीका अनुसार अहिलेसम्म उनका तीन वटा तस्विर मात्रै सार्वजनिक भएका छन् ।
इजरायलले उनलाई सन् २००२ मा हत्याको प्रयास गरेको थियो तर उनी घाइते मात्रै भए । उनले एउटा आँखा, एउटा हात र एउटा खुट्टा पनि गुमाएका छन् । अहिले उनी अत्याधुनिक ह्विलचेयरमा बसेर युद्धको कमान्ड गरिरहेका हुन्छन् ।
सन् २०१४ मा इजरायलले गाजा माथि गरेको ५० दिन लामो आक्रमणमा पनि इजरायलले उनको हत्या प्रयास गरेको थियो तर उक्त आक्रमण उनकी श्रीमती र दुई छोराछोरी मारिए तर दाइफ भाग्न सफल भए ।
आफूलाई डेफ भन्न रुचाउने उनले सुरक्षाका हिसाबले हरेक रात नयाँ ठाउँमा बास बस्ने गरेका छन् । उनीहरूको भाषामा डेफको अर्थ पाहुना हो ।
मारवान इसा
मारवान इसालाई मोहम्मद डेफ ९दाइफ०को दाहिने हात मानिन्छ । उनी इज्ज अल–दिन अल–कसम ब्रिगेडका उप–कमाण्डर–इन–चीफ हुन् र हमास आन्दोलनको राजनीतिक र सैन्य इकाइका सदस्य हुन् । उनी प्रतिष्ठित बास्केटबल खेलाडी समेत हुन् । तर सन १९८७ मा हमासमा सामेल भएको आरोपमा इजरायलले पक्राउ गरेपछि उनी औपचारिकरूपमा हमास प्रवेश गरे ।
इजरायली सुरक्षा बलले उनलाई प्यालेस्टाइनको पहिलो विद्रोहको समयमा पक्राउ गरेको थियो । हमासका गतिविधिमा सक्रिय भएको आरोपमा इजरायलले उनलाई पाँच वर्षसम्म हिरासतमा राखेको थियो । उनलाई सन् १९९७ मा प्यालेस्टाइन सरकारले पनि पक्राउ गरेको थियो । सन् २००० मा जेलबाट रिहा भएपछि भने इज्ज अल–दिन अल–कसम ब्रिगेडहरूमा सैन्य प्रणालीहरू विकास गर्न भूमिका खेले ।
सन् २००६ मा इजरेलले इज्ज अल–दिन अल–कसम ब्रिगेडका प्रमुख नेताहरूको बैठक चलिरहेका समयमा डेफसँगै उनको पनि हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो । उक्त आक्रमणमा उनी घाइते भएका थिए तर उनीहरूलाई हत्या गर्ने इजरायलको प्रयास सफल भएन ।
इजरायलको लडाकु विमानहरूले गाजामा सन् २०१४ मा आक्रमण गर्दा उनको घर ध्वस्त भएको थियो । यसबेला उनका एक जना भाइको मृत्यु भएको थियो । सन् २०११ सम्म उनको अनुहार कसैले देखेका थिएनन् ।
उनलाई अबु अल–बारा भनेर पनि चिनिन्छ । घुसपैठको योजनाकारका रूपमा उनलाई इजरेलले खोजिरहेको छ । सन् २०१२ को शेल स्टोन्स देखि २०२३ को अल–अक्सा फ्लड जस्ता हमासका गतिविधिमा उनी संलग्न भएको इजरायलको आरोप छ ।
इजरायलले उनी बाँचुन्जेल हमाससँगको ‘मस्तिष्क युद्ध’ जारी रहने बताएको छ । उनी इजरायलको ‘मोस्ट वान्टेडे सूचीमा छन् ।
याह्या सिनवार
याह्या सिनवार गाजा क्षेत्रमा हमासको राजनीतिक इकाई प्रमुख हुन् । सन् १९६२ मा जन्मेका सिनवार गाजाको आन्तरिक सुरक्षा हेर्ने हमासको सुरक्षा सेवा‘माजद’का संस्थापक समेत हुन् । माजदले सन्दिग्ध इजरायली एजेन्टहरूको अनुसन्धान गर्ने काम पनि गर्छ ।
सिनवार तीन पटक पक्राउ परेका छन् । सन् १९८२ मा इजरेली सुरक्षा बलले उनलाई पहिलो पटक पक्राउ गरेको थियो । त्यति बेला उनलाई चार महिना जेलमा राखिएको थियो।
सिनवार सन् १९८८ मा तेस्रो पटक पक्राउ परेका थिए। यसपछि उनलाई आजीवन कारावासको सजाय सुनाइएको थियो । उनी जेलमै रहेका समयमा हमासको क्षेप्यास्त्रले इजरायली सैनिक ग्लाड शालितको ट्याङ्क ध्वस्त पारेर सैनिकलाई हमासले बन्धक बनाएको थियो । तिनै सैनिक रिहाइको बदलामा इजरायलले याह्या सिनवार सहितलाई रिहा गरेको थियो । कैदबाट मुक्त भएपछि सिनवार हमासमा फर्किएर गाजा क्षेत्रमा हमासको राजनीतिक इकाई प्रमुख बने ।
अब्दुल्लाह बरगुटी ‘प्रिन्स अफ द स्याडो’
कुवेतमा जन्मिएका अब्दुल्लाह बरगुटी सन् १९९०को दोस्रो युद्धपछि जोर्डन पुगेका थिए ।
उनले दक्षिण कोरियाली विश्वविद्यालयमा तीन वर्षसम्म इलेक्ट्रोनिक इन्जिनियरिङसँग विस्फोटक पदार्थ बनाउन सिके । त्यसपछि उनी प्यालेस्टाइन छिरे । तर उनको वरपरका मानिसहरू मध्ये कसैलाई पनि उनको विस्फोटक बनाउने क्षमताको बारेमा थाहा थिएन ।
एक दिन उनले आफ्नो भाइ बिलाल अल बरगुटीलाई पश्चिम तटीय दुर्गम क्षेत्रमा लिएर गए । त्यहाँ उनले आफ्नो सीप देखाए ।
बिलालले आफ्नो सेनापतिलाई आफूले देखेको कुरा बताए । अब्दुल्लाह बरगुटीलाई त्यसपछि इज्ज अल–दिन अल–कसाम ब्रिगेडमा सामेल गराइयो ।
अब्दुल्लाह बरगुटीले आफ्नो सहरको गोदाममा सैन्य उत्पादनका लागि विशेष कारखाना स्थापना गरेका थिए ।
बरगुटीलाई सन् २००३ मा इजरेली सुरक्षा बलले पक्राउ गरि तीन महिनासम्म सोधपुछ गरेको थियो । दर्जनौँ इजरायलीको मृत्युको लागि बरगुटीलाई जिम्मेवार मानिन्छ । उनीमाथि दोस्रो पटक मुद्दा चल्दा मृतकका आफन्त पनि सुनुवाइमा उपस्थित थिए ।
उनलाई इजरायलको इतिहासमा सबैभन्दा लामो सजाय सुनाइएको थियो । उनलाई ६७ वर्ष आजीवन कारावास र ५,२०० वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो ।
उनलाई केही समय एकान्त कारागारमा राखिएको थियो। त्यसको विरोधमा उनले अनशन सुरु गरे । यसपछि उनको एकान्त कारावासको अन्त्य भयो ।
बरगुटीलाई ‘छाया राजकुमार’ पनि भनिन्छ । जेलभित्र लेखिएको सोही नामको किताबबाट उनलाई ‘प्रिन्स अफ द स्याडो’ उपनाम दिइएको हो ।
यस पुस्तकमा उनले आफ्नो जीवन र अन्य कैदीहरूसँग मिलेर चलाएका अभियान बारेमा वर्णन गरेका छन् ।
इस्माइल हानिया
इस्माइल हानिया, अबु अलअब्द पनि भनेर पनि चिनिन्छन् । प्यालेस्टिनी शरणार्थी शिविरमा जन्मिएका उनी सन् २००६ मा प्यालेस्टाइनको प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गरेका थिए ।
सन् १९८९ मा इजरायलले उनलाई तीन वर्ष जेलमा हालेको थियो । यसपछि उनलाई हमासका धेरै नेताहरूसँगै इजराय र लेबनन बीचको ‘नो म्यान्स ल्यान्ड’को रूपमा रहेको मार्ज अल–जुहुरमा निर्वासनमा पठाइयो ।
आफ्नो निर्वासन पूरा गरेपछि उनी गाजा फर्किए। सन् १९९७ मा उनी हमास आन्दोलनका आध्यात्मिक नेता शेख अहमद यासिनको कार्यालयको प्रमुख नियुक्त भए । जसले उनको राजनीतिक हैसियत उच्च बनाइदियो ।
हमासले उनलाई सन् २००६ मा प्यालेस्टाइनको प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेको थियो । तर त्यसको एक वर्षपछि प्यालेस्टिनी राष्ट्रिय प्राधिकरणका प्रमुख महमूद अब्बासले उनलाई आफ्नो पदबाट बर्खास्त गरेका थिए ।
इज्ज अल–दिन अल–कसम ब्रिगेडले गाजा क्षेत्र कब्जा गरेपछि अब्बासको फतह आन्दोलनका प्रतिनिधिहरू निष्कासन भएसँगै उनले पनि पद गुमाएका थिए । त्यसक्रममा एक सातासम्म चलेको भिडन्तमा धेरै मानिस मारिएका थिए ।
हानियाले आफ्नो बर्खास्तीलाई असंवैधानिक भन्दै अस्वीकार गरे । उनले आफ्नो सरकारले नियमित कामलाई निरन्तरता दिने र प्यालेस्टिनी जनताप्रतिको आफ्नो जिम्मेवारीलाई नछोड्ने बताए ।त्यसयता हानियाले फतहसँग मेलमिलापका लागि पटकपटक अपिल पनि गरिसकेका छन् ।
सन् २०१७ मा हमासको राजनीतिक इकाई प्रमुखमा निर्वाचित भएका उनलाई अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले सन् २०१८ मा आतङ्कवादी घोषणा गरेको थियो ।
खालिद मशाल
मशालको पूरा नाम ‘अब अल–वालिदु’ हो र उनको जन्म सन् १९५६ मा वेस्ट ब्याङ्कको सिलवाड गाउँमा भएको थियो । उनले प्राथमिक शिक्षा त्यहीँ प्राप्त गरे। पछि उनको परिवार कुवेत गयो र त्यहाँ उनले माध्यमिकसम्मको शिक्षा पूरा गरे ।
मशाल सन १९९६ देखि २०१७ सम्म हमासको राजनीतिक इकाईको अध्यक्ष पनि थिए । सन् २००४ मा शेख अहमद यासिनको मृत्यु पछि मशाललाई यसको नेता नियुक्त गरिएको थियो । इजरायलको गुप्तचर सेवा मोसादले सन् १९९७ मा उनलाई निशाना बनाएको थियो ।
इजरेली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुको निर्देशनमा उनको हत्या गर्ने प्रयास गरिएको थियो। नेतान्याहुले मोसादका प्रमुखलाई मशालको हत्याको योजना बनाउन निर्देशन दिएका थिए । मोसादका १० जना एजेन्ट नक्कली क्यानेडेली राहदानीमा जोर्डन प्रवेश गरेका थिए ।
खालेद मशालसँग त्यति बेला जोर्डनको नागरिकता थियो । राजधानी अम्मानको सडकमा हिँड्दै गर्दा उनलाई विषाक्त पदार्थको सुई लगाइएको थियो ।
जोर्डनका अधिकारीहरूले यो हत्या प्रयास पत्ता लगाए । उनीहरूले यसमा संलग्न दुई मोसाद एजेन्टलाई पक्राउ गरेका थिए ।
त्यस बेला जोर्डनका राजा हुसेनले इजरायली प्रधानमन्त्रीसँग मशाललाई दिइएको विषाक्त पदार्थको औषधि मागेका थिए । तर नेतान्याहुले सुरुमा यो अनुरोध अस्वीकार गरे ।
उनको हत्याको प्रयासले राजनीतिक विवादको रूप लियो । यसमा अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनले हस्तक्षेप गरेका थिए । उनले नेतान्याहुलाई औषधी दिन बाध्य पारे ।
मशालले डिसेम्बर सन् २०१२ मा पहिलो पटक गाजा क्षेत्रको भ्रमण गरेका थिए । उनी ११ वर्षको हुँदा प्यालेस्टाइन छोडेका थिए । त्यसपछि प्यालेस्टिनी क्षेत्रमा उनको यो पहिलो भ्रमण थियो ।
राफा क्रसिङमा प्यालेस्टिनी नेताहरूले उनलाई स्वागत गरेका थिए । गाजा सहरमा पुगेपछि उनलाई स्वागत गर्न प्यालेस्टिनीहरुको भीड सडकमा जम्मा भएको थियो ।
महमूद जहर
जहरको जन्म गाजामा सन् १९४५ मा भएको थियो । उनका बुबा प्यालेस्टिनी र आमा इजिप्सियन थिए । उनको बाल्यकाल इजिप्टको इस्माइलिया सहरमा बित्यो । उनले गाजामा माध्यमिक तहसम्मको शिक्षा हासिल गरेका थिए । उनले सन् १९७१ मा कायरोको ऐन शम्स विश्वविद्यालयबाट जनरल मेडिसिनमा स्नातक गरे ।
त्यसपछि १९७६ मा जनरल सर्जरीमा स्नातकोत्तर गरे। पढाइ सकेपछि उनले गाजा र खान योनिसको अस्पतालमा डाक्टरको रूपमा काम गरे । उनको राजनीतिक गतिविधिको कारण पछि उनी त्यहाँबाट बर्खास्त भएका थिए ।
जाहर हमासका प्रमुख नेता मध्ये एक मानिन्छन् । उनलाई हमास आन्दोलनको राजनीतिक नेतृत्वको सदस्य मानिन्छ । सन् १९८८ मा हमासको स्थापना भएको छ महिनापछि महमूद जहरलाई छ महिनासम्म इजरायलको जेलमा राखिएको थियो ।
इजरायले उनलाई सन् १९९२ मा अन्य नेताहरूसँगै उनलाई मार्ज अल–जुहुरमा निर्वासन पठाएको थियो । उनी एक वर्ष त्यहाँ बसे ।
सन् २००५ मा भएको निर्वाचनमा हमासले बहुमत प्राप्त गरेपछि जहरले प्रधानमन्त्री इस्माइल हनियाको सरकारमा विदेश मन्त्रीको रूपमा काम गरे। त्यसपछि राष्ट्रपति महमूद अब्बासले सरकार बर्खाककस्त गरेपछि प्यालेस्टिनीहरूबीच विभाजन निम्तियो ।
इजरेलले सन २००४ मा जहरको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो। गाजा सहर नजिकैको रिमालमा रहेको जाहरको घरमा एफ–१६ लडाकू विमानले बम खसालेको थियो। यो बम पाँच क्विन्टलको रहेको बताइएको छ । यस आक्रमणमा उनी सामान्य घाइते भए। तर उनका जेठा छोरा खालिदको मृत्यु भयो ।
उनका अर्का छोरा होसाम पनि २००८ मा गाजाको पूर्वी क्षेत्रमा इजरेली सेनाको कारबाहीमा मारिएका थिए। यस हमलामा होसाम सहित १८ जनाको मृत्यु भएको थियो । होसाम कसम ब्रिगेडका सदस्य पनि थिए ।
जहरले बौद्धिक, राजनीतिक र साहित्यिक किताब लेखेका छन् । यसमा ‘द प्रब्लम अफ आवर कन्टेम्परेरी सोसाइटी।।। अ कुरानिक स्टडी’, ‘नो प्लेस अन्डर द सन’ समावेश छन् ।
